De Utrechtse Heuvelrug, een natuurgebied aan de rand van de Randstad. Tussen Amsterdam en Utrecht & Amersfoort en Wageningen. 20.000 Hectare aaneengesloten bossen en heidevelden, vol met de mooiste wandelpaden. Het Zuidelijkste deel van de Utrechtse Heuvelrug is het Nationaal Park, dat toepasselijk (of verwarrend) ook Utrechtse Heuvelrug heet.

De Utrechtse Heuvelrug voor wandelaars

Ik kom er graag op de Utrechtse Heuvelrug. Vooral in de herfst maak ik er prachtige wandelingen. Struinen over de bospaden en langs de heidevelden. Door een regen van gouden bladeren en langs duizenden paddestoelen. Ik wandel er over landgoederen en buitenplaatsen, door bossen en langs bijzondere plekken. In dit artikel neem ik je mee over de Heuvelrug, langs mijn favoriete plekken en nog (door mij) onontdekte delen.

• Ontstaan van de Utrechtse Heuvelrug
• Historische plekken
• Grebbelinie en de Grebbeberg
• Pyramide Austerlitz
• Vliegveld Soesterberg
• Bossen
• Amerongse Bossen
• Kaapse Bossen
• Boswachterij De Vuursche
• Zeister Bos
• Natuurgebieden
• Leersumse Veld
• Kwintelooijen & Plantage Willem III
• Soesterduinen
• Blauwe Kamer
• Landgoederen & Buitenplaatsen
• Landgoed Groeneveld
• Landgoed De Paltz
• Landgoed Heidestein & Bornia
• Landgoed Prattenburg
• Landgoed Den Treek Henschoten
• Landgoed Zuylestein

Historische plekken op de Utrechtse Heuvelrug

Op de Utrechtse Heuvelrug zijn behoorlijk wat historische plekken te vinden. Veel ervan hebben een link met het militaire leven. Een aantal van deze plekken zijn het noemen hier waard, aangezien er schitterende wandelroutes te vinden zijn in de buurt van deze plekken.

De Grebbeberg

De Grebbeberg is één van de hoge punten van de Utrechtse Heuvelrug en één van de uiteinden van de stuwwal. Deze plek is echter vooral bekend om een minder leuke reden: De Slag om de Grebbeberg.

Tussen 11 en 13 mei 1940 werd hier één van de grootste en indrukwekkendste veldslagen van de Tweede Wereldoorlog uitgevochten. Helaas niet in het voordeel van Nederland. De Duitsers waren Nederland ingetrokken tot aan de Utrechtse Heuvelrug en daar probeerde Nederlandse bataljons de Duitsers tegen te houden. Na vele pogingen moesten de Nederlanders het helaas opgeven. Honderden, vaak jonge, jongens verloren hun leven.

Op de Grebbeberg ligt het Militair Ereveld, de eerste militaire begraafplaats van Nederland. Meer dan 400 jongens liggen er begraven. Ben je op de Grebbeberg (of de naastliggende Laarsenberg) voor een wandeling, slenter dan vooral ook even over de begraafplaats. Sta stil bij de levens die hier geëindigd zijn en waarvoor. Ik deed dit zelf ook tijdens een schitterende herfstwandeling met zonsopkomst

Pyramide van Austerlitz

Wie kent hem niet? Dat bijzondere bouwwerk op één van de hoogste punten van de Utrechtse Heuvelrug: de Pyramide van Austerlitz. Een bouwwerk van een met gras beklede pyramide en daarop een stenen obelisk. Het monument stamt uit 1805. Natuurlijk zag het er toen niet zo strak uit en was de obelisk van hout en niet van steen.

Het idee achter het monument is dat het een eerbetoon is aan Napoleon Bonaparte. Het was de Franse Generaal Auguste de Marmont die de opdracht gaf voor het bouwen van de piramide. In de 200 jaar die volgde hebben er verschillende obelisken op de top gestaan. De ene na de andere raakte in verval. In 2004 werd, naar aanleiding van het 200-jarig bestaan, besloten het monument te restaureren. Uiteindelijk heeft het nog meerdere pogingen gekost voordat het monument er stond zoals het er nu bijstaat.

Rondom het monument liggen uitgestrekte bossen en de leusderheide. Perfecte plekken voor een wandeling. Je kunt deze combineren met een bezoek aan het bezoekerscentrum in het monument of de grote (deels gratis) speeltuin er naast.

Vliegveld Soesterberg

Nog zo’n militaire plek is het Vliegveld Soesterberg. Het vliegveld ontstond in 1910 als burgervliegveld op een heideveld. In 1913 kocht de Nederlandse Staat het vliegveld in aanloop naar het oprichten van een militaire luchtvaartafdeling. De vliegbasis bestond aanvankelijk uit een heideveld met enkele houten gebouwtjes, maar veranderde al snel in een volwaardig vliegveld met werkplaatsen en kantoren.

In de Tweede Wereldoorlog kwamen de Duitsers op de vliegbasis. Ze kapten veel bomen en plaatsten zowel hangars als ook schuilplaatsen. Vanaf 1944 werd de vliegbasis Soesterberg en haar omgeving regelmatig gebombardeerd door Britse en Amerikaanse bommenwerpers.

En aan het eind van de Tweede Wereldoorlog werd de vliegbasis volledig verwoest. Wat nog niet door de geallieerde bommen was verwoest werd alsnog door de vertrekkende Duitsers afgemaakt. Pas op 15 augustus 1951 was de basis weer operationeel.

Uiteindelijk kwam er in 2008 een einde aan de militaire bestemming van de vliegbasis. Het materieel is overgebracht naar Gilze-Rijen. De vliegveld werd deels overgegeven aan de natuur en op een ander deel kwam het, toen nieuwe, Nationaal Militair Museum. Doordat de vliegbasis deels is teruggegeven aan de natuur kun je er heerlijk wandelen over onder andere de landingsbaan.

Bossen op de Utrechtse Heuvelrug

De Utrechtse Heuvelrug staat dus bekend om een aantal grote, mooie en meest uitgestrekte bossen van Nederland. Urenlang kun je er dwalen over kilometerslange wandelpaden. Door donkere dennenbossen en lichte loofbossen. Langs sparren, dennen, beuken en eiken.

Amerongse Bos

De Amerongse Bossen is één van de oudste bossen van Nederland. Sommige grove dennen stammen al uit 1770. De bos dankt zijn leeftijd aan de kasteelheren van het in de Amerongse Bovenpolder gelegen kasteel Amerongen. Zij lieten het bos aanleggen om er te kunnen jagen. Naast zijn ouderdom heeft het Amerongse Bos nóg een bijzonderheid. Het bos ligt namelijk op de 69 meter hoge Amerongse Berg, het hoogste punt van de Utrechtse Heuvelrug.

In het najaar van 2020 wandelde ik een wandelroute van 11 kilometer, die mij de perfecte kennismaking met dit bos gaf. Het was mijn tweede wandeling over de Utrechtse Heuvelrug, na de Kaapse Bossen, en de sfeer in dit bos is mij bijgebleven. Met hier en daar een pittige klim omhoog, schitterende uitzichten en prachtige brede lanen en smalle paden is het een bos, dat je als wandelliefhebber bezocht moet hebben.

Kaapse Bossen

De Kaapse Bossen zijn misschien wel de bekendste bossen van de Utrechtse Heuvelrug. In ieder geval erg populaire bossen. De bossen zijn 425 hectare groot en worden beheerd door Natuurmonumenten.

Hendrik Swellengrebel kocht rond 1750, na terugkomst uit Zuid-Afrika waar hij gouverneur van de Kaapkolonie was, het landgoed ‘Schoonoordt’ aan. De bossen deden hem denken aan het bos achter de Tafelberg bij Kaapstad. Ze kwamen bekend te staan als de ‘Kaapse Bossen’. De Helenaheuvel in het bos is vernoemd naar zijn oudste dochter Helena Johanna Swellengrebel (1730-1753)

In de bossen liggen een aantal landhuizen, zoals De Ruiterberg, Zonheuvel en Huis te Maarn. Vanuit loof- en naaldbossen wandel je zo een landgoed op met beukenlanen en grote mooie huizen. Tijdens mijn eerste wandeling door de kaapse Bossen kwam ik langs veel highlights, waaronder De Ruiterberg. Dit was een route van Natuurmonumenten. Mijn tweede wandeling stippelde ik zelf uit en ging langs Huis te Maarn en Zonheuvel.

Boswachterij De Vuursche

Boswachterij De Vuursche is een lappendeken van aaneengeregen landgoederen. En elk stukje heeft zijn eigen sfeer. Dichte naaldbossen en lichte loofbossen. Het is een gebied van 1200 hectare in beheer van Staatsbosbeheer.

Onderdeel van de boswachterij is onder andere het Baarnse Bos. Een bos ligt tegenover Paleis Soestdijk en is aangelegd tussen 1733 en 1758. Het is ooit aangelegd als een landgoed met strakke beukenlanen en waterpartijen. deze zijn nu nog steeds terug te zien.

Eén van de opvallende bouwwerken in de Boswachterij De Vuursche is Kasteel Drakensteyn. Het woonhuis en privébezit van prinses Beatrix. Wandelen in de boswachterij betekent vaak ook een blik werpen op het kasteel en de tuinen. Je kunt ze eigenlijk niet missen.

Zeisterbos

Het Zeisterbos is een bijzonder bos op de Utrechtse Heuvelrug. Een bijzonder oud bos. De bomen zijn meer dan 200 jaar oud en er staan zelfs grove dennen uit 1795. Op de bodem van het bos staan de blauwe bosbes, lijsterbes en kamperfoelie. Hierdoor is de kans dat je bijzondere vogels tegenkomt, zeker een optie.

In 1913 kocht de gemeente Zeist het bos aan om het te behouden als recreatiegebied. Vanaf dat moment was het beheer gericht op het aantrekkelijker en gevarieerder maken van het bos. Utrechts Landschap kreeg het bos in 1994 in eigendom en richt het beheer ook op het meer divers maken van het bos.

Het bos vormt samen met de parken en bossen van de buitenplaatsen Hoog Beek en Royen en Pavia een mooie groene strook aan de oostzijde van Zeist. Vroeger behoorde het bos tot landgoed Beek en Royen. Sommige rechte bomenlanen resteren nog uit de tijd van het landgoed.

Natuurgebieden Utrechtse Heuvelrug

Naast de bossen zijn er op de Utrechtse Heuvelrug ook veel heidevelden, zandverstuivingen en vennen te vinden. Maar ook de natuurgebieden aan de Nederrijn zoals Palmerswaard en de Blauwe Kamer. Met andere woorden, nog heel veel meer plekken voor mooie wandelavonturen. Ik kan met geen mogelijkheid alle gebieden beschrijven, maar wel een aantal van door mij bezochte gebieden en gebieden die nog op mijn bucketlist staan. 

Leersumseveld

Dit gebied wordt de stilste plek in Nederland genoemd. Het is een gebied dat vooral bestaat uit stuifzand heide en verschillende plassen. Deze zijn ontstaan door eeuwenlang kappen van bossen en overbeweiding. Staatsbosbeheer heeft dit gebied in beheer en richt zich voornamelijk op het vergroten van biodiversiteit. 

Staatsbosbeheer heeft een rondwandeling uitgezet in het gebied. Wanneer je deze in de zomer loopt, kun je zomer oog-in-oog komen te staan met een kudde Piëmontezer koeien. Je wandelt onder andere over statige eikenlanen en lindenlanen. Die lanen doen herinneren aan de buitenplaatsen die ook hier lagen. De plassen die hier liggen hebben een aantrekkingskracht op vlinders, libellen en vogels. De perfecte plek dus voor een wandeling in stilte, met grote kans op het spotten van dieren. 

Kwintelooijen en Plantage Willem III

Deze twee gebieden lopen zo gemoedeloos in elkaar over dat ze samen beschreven moeten worden. Althans dat vind ik 😉 Ze zijn alleen wel heel verschillend van karakter, sfeer en ontstaan. Laat ik jullie eerst meenemen naar Kwintelooijen. 

Ik wandelde hier een route die ik zelf uitzette in Komoot. Het gebied is ontstaan tussen de jaren ‘50 en ‘90 van de vorige eeuw. Er werd toen flink wat zand afgegraven, waardoor de hoogteverschillen ontstonden die je nu terugziet. Het gebied is dus nog redelijk jong en die sfeer straalt het ook wel uit. Middenin het gebied ligt de Kwintelooijen Crossbaan. Hier gaan ook veel wandelpaden langs. 

Plantage Willem III

Plantage Willem III is een stukje ouder. In 1853 stichtte de familie Ruys hier een tabaksplantage, vandaar de naam. In 1902 kwam de Plantage in handen van ‘N.V. Cultuurmaatschappij Remmerden’, waarna de tabaksteelt naar de achtergrond verdween. Na ongeveer 60 jaar is de onderneming overgedaan aan het gewasveredelingsbedrijf Cebeco en sinds mei 1995 is Plantage Willem III in handen van Utrechts Landschap. 

Op de Plantage ligt een van de grootste droge schraalgraslanden van de provincie Utrecht. Het is een gebied met weidse uitzichten en heel veel dieren. De graslanden worden begraasd door halfwilde gallowayrunderen, konikpaarden en wilde damherten. Ook trekt er een herder met schaapskudde rond. Daarnaast leven er allerlei soorten vogels, zandhagedissen, vlinders, sprinkhanen en kleine zoogdieren.

Soester Duinen

Nog zo’n opvallend natuurgebied omdat het net even anders is dan alle andere: de Soester Duinen. Een natuurgebied van 500 hectare, dat vooral bekendstaat om zijn grote zandverstuivingen. Dit zijn de Lange Duinen en de Korte Duinen. De duinen zijn eigendom en in beheer van de gemeente Soest. 

In 1997 werden de duinen uitgeroepen tot aardkundig monument. Plekken waar zand zo vrij kan verstuiven als in de Soester Duinen is namelijk zeldzaam. Het beheer van het gebied is nu dan ook gericht op het laten verstuiven van het zand. Het is een gebied waar je dus uren kunt dwalen door bos en zand, van zandduinen kunt rollen, in bomen kunt klimmen en de hond kunt laten rennen. De Lange Duinen zijn honden losloopgebied, dus mocht je daar niet van houden, zoek dan de Korte Duinen op. 

In het gebied zijn verschillende wandelroutes mogelijk en ik heb er nog wel eentje op mijn bucketlist staan. 

Blauwe Kamer

In natuurgebied de Blauwe Kamer heeft het water van de Nederrijn vrij spel. De zomerdijk is in 1992 afgegraven, zodat het gebied regelmatig overstroomt. De dynamiek van de rivier zorgt voor hoogteverschillen en trekt bijzondere planten en dieren aan. Door het water groeien er ook veel kleurrijke bloemen in het gebied en komen er heel veel vogels.

Lepelaars nesten bijvoorbeeld in de wilgenbossen. Vanuit de vogelkijkhut kunnen bezoekers ook een blik werpen op zilverreigers, aalscholvers en misschien wel een visarend. Naast vogels kun je ook oog in oog staan met kuddes halfwilde Galloways runderen of Konikpaarden. 

Ik ben zelf nog niet in de Blauwe Kamer geweest. Ooit had ik vanaf de Grebbeberg een fantastisch zicht op dit mooie en bijzondere gebied. maar een bezoek aan de Blauwe Kamer zelf staat hoog op het lijstje.

Landgoederen Utrechtse Heuvelrug

Landgoed Prattenburg, Landgoederen Heidestein en Bornia, Kasteel Amerongen en Landgoed Groeneveld. Een aantal van de tientallen nog bestaande landgoederen, buitenplaatsen en kastelen die de Utrechtse Heuvelrug kent. Ooit lagen hier maar liefst 300 buitenplaatsen. 

Wat mij betreft zijn landgoederen en buitenplaasten een perfecte combinatie van natuur en geschiedenis. Wandelend over lanen waar eeuwenlang mensen overheen wandelde, kijkend naar bomen en tuinen die vaak honderden jaren geleden zijn aangelegd en geplant. Ik vind het altijd leuk om mij te verdiepen in wie de huizen lieten bouwen en er woonden. 

In dit artikel neem ik je mee langs een aantal van de landgoederen die ik ooit bezocht en die wellicht niet allemaal even bekend zijn.

Landgoed Groeneveld

Landgoed Groeneveld ligt in boswachterij De Vuursche in het noorden van de Utrechtse Heuvelrug. Het is een indrukwekkend gebouw omringd door een Engels park, een moestuin en landerijen. Het is een Amsterdamse Buitenplaats. Het huis en de twee gebouwen links en rechts liggen binnen een slotgracht.

Landgoed Groeneveld gaat terug naar 1696 toen Marcus Mamuchet een stuk land kocht om er een buitenplaats van te maken. Tussen 1969 en 1940 is het huis vaak verkocht, overerft of geveild. Vele rijke mannen hebben het ooit voor het zeggen gehad op het landgoed. In 1940 kwam het huis in beheer van Staatsbosbeheer.

Swiebertje

Waar de generatie van mijn moeder Landgoed Groeneveld misschien van kent is van de tv-serie Swiebertje. Ik denk dat mijn moeder niet zozeer het landgoed kent als wel de keuken. In die keuken zijn de beelden opgenomen van de keuken van Saartje. Ook series als Paulus de Boskabouter em Farce Majeure zijn op het landgoed opgenomen. 

Ik wandelde een route door het Engelse Park op een regenachtige zaterdagochtend. Een route om het kasteel heen en langs de hoeve. Maar ook eentje met veel loslopende honden en hun baasjes.

Landgoederen Heidestein & Bornia

Landgoed Heidestein ligt verscholen in de bossen bij Zeist. Het is voor mij een nog onbekend landgoed wanneer ik er ga wandelen. Een landgoed van bossen en heidevelden. Vooral de grote schaapskooi trekt de aandacht op het landgoed. Net als het theehuis op de heuvel en het meer. 

Landgoed Heidestein is één van de jongere landgoederen van de Utrechtse Heuvelrug. Aan het begin van de twintigste eeuw werd het landgoed aangelegd.  In 1894 kocht baron Taets van Amerongen van Woudenberg grote stukken heide, waar hij in 1903 het buitenhuis Heidestein liet bouwen. Er omheen kwamen een aantal bijgebouwen en een park met vijver. 

Bijzondere bouwwerken

Het is een bijzonder landgoed met tunneltjes en vroeger ook een smalspoor. Vroeger was er een zwembad en water werd vanuit het zwembad via een aquaduct naar de moestuin vervoerd. Een deel van het aquaduct is nog te zien. Er werd een grote vijver uitgegraven bij het huis en de grond die vrijkwam werd ingezet voor het bouwen van een wal. Door de wal liggen verschillende tunnels, waar je nu nog steeds onderdoor kunt wandelen. Op de wal staat een theehuis met eronder een ijskelder Ook deze zijn nog steeds te zien en het theehuis zelfs te huur als vakantiewoning. 

Ook dit landgoed is trouwens decor geweest voor opnames. In de zomer van 1936 was het landgoed de set voor de verfilming van het boek ‘n Zomerzotheid van Cissy van Marxveldt. Toen een bestseller. Op dit moment is het landgoed in beheer van het Utrechts Landschap, net als het aangrenzende landgoed Bornia.

Landgoed Bornia

Wat mij betreft gaat Bornia de boeken in als één van de mooiste wandelgebieden op de Utrechtse Heuvelrug. Het is zo groot dat je er makkelijk tien kilometer kunt wandelen en zo afwisselend dat verveling niet aan de orde is. De geur van de naaldbossen, de lichtval in de loofbossen en de uitgestrektheid van de zandvlakten. 

Landgoed de Paltz

Nog zo’n landgoed dat niet bij iedereen bekend is, is landgoed De Paltz.Het is een klein landgoed naast Vliegveld Soesterberg. Het landgoed is ontworpen door de landschapsarchitecten Copijn en Springer. Het is een terrein van 80 hectare met beukenlanen, waterpartijen, een statige villa, een koetshuis, herderswoning en… een doolhof. 

Wanneer je het landgoed inloopt vanaf de parkeerplaats aan de Verlengde Paltzerweg, valt gelijk het hoogteverschil op tussen het wandelpad en de heuvel naast je. Het hoogteverschil is in de 20ste eeuw ontstaan door zandafgravingen. Het levert mooie uitzichten op wanneer je bovenop de heuvel staat.

Het doolhof is een doolhof met een kluizenaarsgrot, aangelegd eind 19e eeuw. De kluizenaarsgrot is gemaakt van sintels en keien. In de grot zit een stenen kluizenaar met een opengeslagen boek. Als je de kluizenaarsgrot wilt bezoeken, zul je eerst de weg door het doolhof moeten vinden. 

Tijdens een wandeling op het landgoed moet je niet gek opkijken, wanneer je oog in oog staat met een ree. Ik zag er verschillende tijdens mijn wandeling over dit bijzondere landgoed. Speur dus goed tussen de bomen en verplaats je zo zachtjes mogelijk. 

Landgoed Prattenburg

Landgoed Prattenburg, sinds 1694 in eigendom van de familie Van Asch van Wijck. het was in dat jaar dat Jacob van Wijck een huis met schuur kocht genaamd Prattenburg. In 1883 werd de opdracht gegeven aan architecten om een huis te creëren dat paste bij de stijl van de, ondertussen, adellijke familie. Wat verrees was een huis in de stijl van een kasteel. Ook kwamen er een koetshuis en een familiegraf in het bos.

Een groot deel van het landgoed bestaat uit bossen. Naaldbossen en loofbossen wisselen elkaar af. Midden op het landgoed stuit je op een klein heideveld. Ik wandelde de wandelroute Prattenburg van 6,5 kilometer en heb wel een half uurtje op een bankje zitten genieten van de heide aan de rand van het heideveld. 

Tweede Wereldoorlog

Twee bijzondere plekken op het landgoed zijn de herdenkingsplekken voor de Tweede Wereld Oorlog. Het eerste monument is ter nagedachtenis aan de verzetstrijders die in de Tweede Wereldoorlg om het leven zijn gebracht en van wie de ‘graven’ nooit zijn gevonden. Het tweede monument is voor de jonge Noord-Ierse sergeant F.A. McCluskey. Sergeant McCluskey vertrok op 6 oktober 1942 samen met 6 anderen van het RAF-vliegveld Topcliffe voor een bombardementsvlucht naar Duitsland. Op de terugweg werd het vliegtuig aangevallen en in brand geschoten. Het crashte uiteindelijk in de omgeving van landgoed Prattenburg.

Over het landgoed kun je heerlijk struinen over de bospaden, zoeken naar eekhoorntjes en reeën en genieten van de heide. Een bezoek waard dus. 

Landgoed Den Treek Henschoten

Het unieke aan dit landgoed is, dat het het grootste familielandgoed is van Nederland. De aandeelhouders van Den Treek-Henschoten zijn allen nazaten van de stichter van het landgoed, Willem Hendrik de Beaufort. In 1807 kocht hij de buitenplaats Den Treek met omliggende bossen en landerijen. Hier stichtte hij het landgoed als bosbouwbedrijf. De buitenplaats was zijn woonhuis.

Bekende plekken op het landgoed zijn onder andere het Henschotermeer en de Pyramide van Austerlitz.

Over het landgoed lopen kilometers aan ruiterpaden, MTB-routes en wandelroutes. Voor wandelaars is er een gemarkeerde wandelroute te lopen. Met geel-blauwe markering op bomen en paaltjes loop je een route van bijna 5 kilometer vanaf parkeerplaats Waterlooweg. Ook gaan er maar liefst twee Trage Tochten over Den Treek, waarvan ik er eentje wandelde in 2022.

Landgoed Zuylestein

Tussen Amerongen en Leersum ligt het Landgoed Zuylestein. Een landgoed dat ‘begon’ met een vermelding in de bisschoppelijke leenregisters omstreeks 1381-1393. Zuylestein is nooit verkocht en in de familie gebleven. Jemima de Brauwere is momenteel het familielid dat de buitenplaats tot op de dag van vandaag in stand mag houden. 

Wandelen over Zuylesteyn is wandelen door bossen, langs landerijen en over boerenpaden. Maar een wandeling is niet compleet zonder een bezoek aan de bosvarkens en de moestuin van het landgoed. Een bijzondere plek, waar je echt eens langs moet gaan als je het mij vraagt. 

Ik bracht een bezoek aan de moestuin en de boswarkens tijdens het wandelen van het Klompenpad Cotlandenpad. Had een openhartig gesprek met de eigenaresse over de valwind die het Sterrenbos verwoestte in 2021.

Download gratis dit ebook met mijn 7 favoriete wandelingen op de Utrechtse Heuvelrug.

Wanneer je mijn ebook download, krijg je ook regelmatig gratis tips en inspiratie voor jouw wandelavonturen. Je gegevens zijn veilig bij mij. Voor meer info bekijk de privacyverklaring.